Campagne #ikbengeenracistmaar

Overzicht

1. Toelichting campagne

2. Wat is racisme?

3. Aanvullingen bij het manifest

4. Wat kan je nog doen?

1. Toelichting campagne

Met het filmpje "ik ben geen racist maar" maken we duidelijk hoe allerlei heersende vooroordelen worden versterkt en welke kwetsuren ze veroorzaken bij de geviseerde bevolkingsgroepen. Helaas is dit schering en inslag en hebben we vandaag allerlei getuigenissen van mensen die van ver en van zeer dichtbij de pijn en frustratie van uitsluiting hebben meegemaakt. Het volstaat even rond te kijken op sociale media of de getuigenissen te lezen op de facebookpagina van #dailyracism.

Deze online-actie van Hand in Hand past in een bredere publiekscampagne tegen polarisatie en tegen racisme, antisemitisme en islamofobie (en andere opvattingen waarbij leden van andere gemeenschappen als minderwaardig voorgesteld worden) en wil tegelijk een duidelijk signaal geven aan de politiek.

Want we kunnen niet meer toekijken en zwijgen. De recente aanslagen in Parijs en de reacties daarop waren poraliserend. Hand in Hand wil van onderuit een duidelijk signaal geven dat een grote en superdiverse groep burgers geen polarisatie wil in deze tijden van terreur én islamofobie, maar voorstander is van samenwerking en samenhorigheid over alle verschillen heen (afkomst, religie, taal ...) . Hierbij wordt geweld en terreur verworpen maar wordt tegelijk ingegaan tegen het vijandsbeeld over de islam. Ook antisemitisme en andere vormen van racisme worden veroordeeld. We verdedigen de vrije meningsuiting maar we veroordelen discriminerende en racistische uitspraken. We gaan in tegen het opzwepen van (wederzijdse) angst- en haatgevoelens.

Daarnaast willen we beklemtonen dat superdiversiteit een (demografische) realiteit is met uitdagingen en mogelijkheden, en waar we met z’n allen zullen moeten leren samenleven. .

Tenslotte zijn we van mening dat de verschillende overheden een be-langrijke opdracht hebben om racisme en discriminatie actief en adequaat te bestrijden. We geven in ons manifest enkele voorstellen.

Deze online-actie is het begin van onze campagne, we plannen later dit jaar nog nieuwe initiatieven, samen met andere partners.

2. Wat is racisme?

De Nederlandse publiciste en feministe Anja Meulenbelt maakt op haar weblog een zeer goed geschreven en helder onderscheid tussen de termen vooroordelen, racisme en discriminatie, zonder in jargon of juridische definities te vervallen. We kunnen het zelf niet beter formuleren en geven een samenvatting van haar betoog (zie www.anjameulenbelt.nl/weblog voor alle teksten over racisme).

Vooroordelen
Wanneer hebben we het over vooroordelen? Een vooroordeel is een negatieve houding tegenover een bepaalde groep of individuele leden van die groep op basis van enkele kenmerken. Dat kan huidskleur zijn, vermeende culturele of etnische eigenschappen, of geloof. We kunnen ditzelfde verschijnsel ook zien ten opzichte van vrouwen (kunnen niet autorijden, zijn altijd zo emotioneel) of homo’s (moeten die daar nou zo mee te koop lopen), we zien het terug in het neerkijken op mensen met minder opleiding of een ander accent. Vooroordelen kunnen wederzijds zijn. Ook moslims kunnen negatieve oordelen hebben over de niet-gelovigen (allemaal losbandig) en Belgen en Nederlanders hebben ook zo hun ideeën over de mensen aan de andere kant van de grens. Feministes hadden niet altijd erg vriendelijke meningen over mannen in het algemeen. Je kunt zelfs positief klinkende oordelen naast de negatieve zien: die Surinamers kunnen zo leuk dansen. Daarmee zijn ze natuurlijk minder geschikt voor de functie van directeur. Waar het met vooroordelen om gaat: het is vaak een irrationeel gevoel waar we niet eens meer van weten hoe we daar op kwamen. Het is een gevoel dat altijd makkelijk bevestigd wordt, bij de eerste vrouw die fout in parkeert, of het volgende Marokkaanse joch dat hoerrr! roept tegen een blanke vrouw, is alles weer zoals we toch al dachten dat het was. Maar vooroordelen zijn in het algemeen niet terechte veralgemeningen en daarmee onjuiste beelden over een gehele groep en alle mensen die daar in zitten, op grond van een enkel kenmerk. De vraag is nu wanneer die vooroordelen kwaadaardig worden, en wanneer we die racisme kunnen noemen. Zonder vooroordelen zou er alvast geen racisme zijn. Ze vormen de basis voor het onderscheid maken in ‘wij’ en ‘zij’, maar het hangt van de context af hoeveel kwaad ze kunnen.

Racisme

Racisme is een complex geheel van vooroordelen en discriminatie gebaseerd op een ideologie van ongelijkheid. De ene groep wordt structureel hoger aangeslagen dan de andere. Dat uit zich op vele niveaus van ongelijkheid: het inkomen, de maatschappelijke positie, de politieke macht, de representatie (hoeveel mensen van etnisch-culturele minderheden zie je in de media, en in welke posities?), en het uit zich dus ook in wat we ‘cultureel racisme’ kunnen noemen. We hebben een lange geschiedenis van beeldvorming waarbij de blanken zogezegd de beschaafd waren en andere volkeren moesten worden "opgevoed".

Ook hierbij zijn er paralellen met andere ongelijkheden. Hoewel vrouwen geen minderheid zijn, nemen ze cultureel gezien wel nog steeds een minderheidspositie in. Vrouwen komen vaker in beeld wanneer er behoefte is aan een vriendelijke en aantrekkelijke presentator, dan wanneer het gaat om deskundigheid op een bepaald vlak. Zo heeft elke vorm van structurele ongelijkheid een eigen geschiedenis en een eigen pakket aan vooroordelen. En om het nog ingewikkelder te maken lopen die ongelijkheden ook nog eens door elkaar heen.

Discriminatie

We spreken over discriminatie wanneer vooroordelen in handelingen worden omgezet, waarbij de groep die als ‘anders’ werd weggezet slechter wordt behandeld. Wanneer iemand met een Marokkaanse of Turkse achternaam minder kans krijgt op een bepaalde baan, of jongeren met een donkere huid of met zwarte krullen niet worden toegelaten in een club, waar blonde mensen wel welkom zijn, bijvoorbeeld. Discriminatie is niet altijd makkelijk aan te tonen, vooral omdat het meestal zal worden ontkend. Het is voor een individu in zijn of haar eentje moeilijk te bepalen of ze je niet willen hebben omdat je bruin bent of een hoofddoek draagt. Daar is onderzoek voor nodig. Maar die is er (...) en we weten nu zonder twijfel dat er nog steeds wordt gediscrimineerd. Ook door mensen die zelf helemaal niet door hebben dat ze nog vooroordelen hebben, het oordeel dat de ene kandidaat, toevallig een witte, beter geschikt is dan die met een bruine huid is lang niet altijd bewust. Soms zie je het patroon pas wanneer je al die beslissingen bij elkaar optelt. In plaats van meteen te protesteren dat jij niet discrimineert, zou het veel beter zijn om er rekening mee te houden dat je ook ‘besmet’ bent door de gangbare oordelen en eens een beetje aan zelfonderzoek te doen.

"Omgekeerd" racisme?

Anja Meulenbelt haalt het voorbeeld aan van een Surinamer die een blanke vrouw uitmaakt voor ‘blanke trut’. De Surinamer in kwestie doet in ieder geval iets dat niet door de beugel kan. Het kan zijn dat de onderdrukte woede over wie weet hoe lang die slechte behandeling al heeft geduurd nu eens wordt omgedraaid tegen die verdomde blanke. Even wraak. Maar er zit behalve de mogelijkheid om iemand op dat moment persoonlijk te kwetsen weinig macht achter. Het is net als met vooroordelen in principe mogelijk dat zwarten/etnische culturele minderheden ook witten/autochtonen kunnen discrimineren. Het punt waar het nu om gaat is dat zwarten niet vaak in een positie zitten waarin ze witte mensen een baan kunnen weigeren, of niet toelaten in een club. En daarmee komen we op een belangrijk punt: dat racisme veel meer is dan de individuele houding van mensen tegenover mensen uit een andere groep, maar deel uitmaakt van een structureel systeem van ongelijkheid. Hetzelfde geldt als het gaat om mannen en vrouwen, en ook om klassenverschillen. Die ongelijkheid maakt dat vooroordelen en discriminatie veel kwaadaardiger kunnen worden dan ze misschien zijn bedoeld.

Actief en passief racisme

Zoals in het filmpje zijn er helaas wel wat mensen die neerkijken op mensen met een andere herkomst en die dat ook duidelijk uiten. Dat zijn de mensen die graag roepen ‘als het ze niet bevalt dan gaan ze maar terug naar waar ze vandaan komen’. Mensen van etnisch-culturele minderheden blijven, al doen ze nog zo hun best, een soort buitenlanders. Dat noemen we actief racisme. Het komt neer op ongelijke behandeling.

Maar er is nog een moeilijker zichtbaar te maken racisme, en dat is passief racisme. Denken dat we iedereen gelijk behandelen (wat vaak niet eens waar is) maar geen rekening houden met verschil, met andere wensen. Niet willen nadenken over het feit dat zwarte kinderen gepest kunnen worden met Zwarte Piet. Er op school niet op willen letten dat moslimkinderen geen voedsel krijgen dat ze niet mogen eten. Wel vrij geven voor Pasen, niet voor Suikerfeest. Passief racisme is gelijke behandeling onder ongelijke omstandigheden. We kunnen daarbij paralellen zien met vrouwenemancipatie. Van vrouwen verwachten dat ze even hard werken als mannen, maar er geen rekening mee houden dat het nog steeds de vrouwen zijn die het leeuwendeel van de kinderverzorging en het huishouden doen, en dus niet beseffen dat vrouwen harder moeten werken om hetzelfde te bereiken is een voorbeeld van passief seksisme.

Etnocentrisme en institutioneel of structureel racisme

Het punt hierbij is dat de dominante groep meestal zonder zich daar van bewust te zijn, zichzelf als norm neemt. We noemen dat ook etnocentrisme. Onze geschiedenis is de blanke geschiedenis, en we willen niet weten dat het nogal uitmaakt of je voorouders deel uitmaakten van de slavenhouders of de blanken die daar van profiteerden, of van de slaven. Ons gedrag is normaal, is norm, waar ‘anderen’ zich aan aan moeten passen. En hoe minder ‘eigenheid’, hoe aangepaster. Wie zwart is moet zijn eigen ‘roots’ maar vergeten, dat wordt uiteraard van blanken nooit gevraagd. In dit schema is elke ‘concessie’ die blanken doen een gunst, waar de ander dankbaar voor moet zijn.

Racisme is dus een veelgelaagd fenomeen, deels bestaande uit vooroordelen en discriminatie, deels bestaande uit vanzelfsprekend etnocentrisme, deels bedoeld en deels niet. Waar we in ons land kunnen constateren dat er sprake is van ongelijke behandeling, bijvoorbeeld het gegeven dat iemand met een donkere huidskleur of een etnisch ‘andere’ afkomst voor hetzelfde vergrijp langer in de gevangenis zit, of bij gelijke geschiktheid toch minder kans heeft op een baan, spreken we dus van institutioneel racisme.

Islamofobie, antisemitisme en racisme

Racisme is een containerbegrip, een verzamelterm geworden, voor allerlei vormen van discriminatie en uitsluiting. Antisemitisme is een variant, ook eens gebaseerd op het idee dat er zoiets zou zijn als een joods ras, met specifieke negatieve eigenschappen en vooroordelen.

Vooral sinds 9/11 is er een nieuwe tak aan de racismeboom, islamofobie. Opeens waren het islamitische migranten die met wantrouwen werden bekeken. Niet hun uiterlijk was het punt maar het geloof en de cultuur van moslims. In het laatste jaarverslag van het Interfederaal Gelijkekansen Centrum vind je concrete cijfers hierover voor België in 2014: http://www.diversiteit.be/islamofobie-maakt-slachtoffers-van-op-het-inte....

Dat we verschillende namen hebben voor het racisme tegen verschillende groepen, antisemitisme, racisme en islamofobie, maakt dat we de overeenkomsten niet zien, en het bovendien net lijkt alsof die vormen van racisme veroorzaakt zijn door de groepen zelf. Ineke van der Valk stelt in haar boek (Islamofobie en discriminatie) dat wat we islamofobie noemen ook een vorm van racisme is. Het punt daarbij is dat ‘cultuur’ gezien wordt als een vaststaande karaktereigenschap, die niet wezenlijk kan veranderen. Vandaar dat ook meteen maar wordt gedacht dat moslims zich niet aan kunnen passen. zelfs al zouden ze willen. Ze blijven ‘vreemd’.

Antisemitisme, zwart racisme en islamofobie zijn dus varianten in wat we bij elkaar maar racisme noemen. Het is een vorm van negatief oordelen over een gehele groep, op grond van een of een paar onveranderlijk geachte kenmerken, of dat nu huidskleur, geloof of cultuur betreft.

Kenmerkend daarbij is dat de groepskenmerk eerder wordt waargenomen dan de individuele eigenschappen. Mensen die zeggen ‘ik zie het niet eens of iemand zwart of wit is’ liegen. Als wij iemand binnen zien komen zien we altijd meteen of die een man of een vrouw is, of die donker is of licht, en binnen vijf minuten hebben we iemand ook nog op smaak en spraak ingedeeld naar klasse. Zo bekijken we mensen zonder het te willen door een filter. Dat zou niet zo erg zijn als dat filter niet in vele gevallen meteen bepaalde dat we iemand te laag inschatten. Eventueel verrast als het vervolgens mee blijkt te vallen. Zo kan een vrouw die tot de islam is bekeerd en een hoofddoek draagt ondanks haar blauwe ogen te horen krijgen dat het fantastisch is dat ze zo goed Nederlands spreekt. Zo kan een jonge man die er Marokkaans uitziet er op rekenen dat de automatische piloot ‘crimineel’ aanfloept en hij een veel grotere kans heeft om aangehouden te worden.

Juridisch

In Europa, België en Vlaanderen is er ook een juridische benadering van racisme en verschillende vormen van discriminatie (wetgeving). Voor meer informatie, surf naar www.diversiteit.be, de website van het Interfederaal Gelijkekansencentrum. Je kan er ook klacht indienen tegen discriminatie (onder meer op basis van racisme).

3. Aanvullingen bij het manifest

Wat is een superdiverse samenleving?

België en Vlaanderen evolueren steeds sneller naar een zogenaamd superdiverse samenleving. In een dergelijke samenleving is er geen duidelijke of homogene meerderheid meer aanwezig maar wordt de bevolking samengesteld uit een mozaïek van minderheden, met mensen van verschillende migratieachtergronden, uit verschillende sociale groepen, met een diverse religieuze achtergrond. Een dergelijke evolutie is op zich niet positief of negatief, maar gewoon een demografisch feit. Het is wel belangrijk hoe we met deze gegevenheid omgaan. De discussies en spanningen in onze superdiverse samenleving laaien af en toe hoog op.

Op amper een halve eeuw is België geëvolueerd van een samenleving met een beperkte etnisch-culturele diversiteit naar een migratiesamenleving. De laatste fase hiervan in de 21ste eeuw noemen we superdivers. Superdiversiteit wijst op de kwantitatieve en kwalitatieve verschillen tegenover de migratie in de 20ste eeuw. Deze superdiversiteit is in heel België aanwezig maar toch het sterkst in de grote steden.

Kwantitatief gaat het om een grote stijging van het totaal aantal mensen met een migratieachtergrond. In de steden leidt dit tot de ontwikkeling van zogenaamde "majority-minority cities", steden waar de meerderheid van de bewoners uit een brede waaier van minderheden bestaat. Dit is vandaag al het geval in Brussel, Rotterdam, Amsterdam en nog dit decennium zullen Antwerpen. Gent, Leuven ... snel volgen. Ook zonder nieuwe migratie is deze trend onomkeerbaar wat blijkt uit de demografische evolutie van de bevolking. In Antwerpen bv. is bij de leeftijdsklasse van tussen 60 en 69 jaar nog meer dan 80% "autochtoon", bij de leeftijdsklasse van 10 tot 19 jaar is dat gedaald tot een kleine 40 %, bij de kinderen tussen nul en negen jaar nog slechts een kleine 30 %. De overige zeventig procent hebben wortels in de rest van Europa of van overal in de wereld.

Kwalitatief betekent superdiversiteit dat het niet langer gaat om een groep mensen uit een klein aantal landen van herkomst (zoals Marokko of Turkije) maar om mensen uit een zeer groot aantal landen van herkomst, waardoor er ook geen nieuwe "meerderheid" ontstaat maar een zeer groot scala van "minderheden". De achtergrond van al deze "migranten" is eveneens superdivers. Het gaat niet alleen om meer nationaliteiten en talen maar er is ook een groeiende religieuze diversiteit, een diversiteit in motieven en verblijfsstatuten, in sociaal-economische posities, enz.

Deze superdiverse samenleving is geen ideologisch denkbeeld, waar we voor of tegen kunnen zijn, het is een onomkeerbare demografische realiteit in heel Europa. De vraag is wel hoe wij - en het beleid - met deze realiteit zullen omgaan. Vertrekken we vanuit een scenario van angst en vernedering waarbij mensen tegen elkaar worden opgezet en minderheidsgroepen gediscrimineerd worden? Of vertrekken we vanuit een scenario van hoop en empowerment waarin we komaf maken met alle vormen van discriminatie en kansen geven aan alle inwoners, wat hun achtergrond ook is, om zich optimaal te ontwikkelen en bij te dragen aan onze maatschappij?

In deze ontwikkelingen wil Hand in Hand een constructieve rol spelen. We streven naar een samenleving waarin racisme en discriminatie bestreden worden en we doen dit zonder te polariseren, met respect voor alle betrokkenen. Door in te zetten op dialoog en constructieve oplossingen, werken we aan een gemeenschappelijke basis die een positieve invulling van de superdiversiteit mogelijk maakt. Van de overheid verwachten we echter dat ze deze superdiverse samenleving mee op de rails helpt zetten en zorgt voor de broodnodige aanpassingen in onderwijs, huisvesting, tewerkstelling, ...

Ondertussen gaan de huidige Vlaamse en federale regering in de verkeerde richting. Mensen met een migratieachtergrond zijn ondervertegenwoordigd op de arbeidsmarkt en de situatie werd alleen maar erger door de economische crisis. Discriminatie speelt hier nog steeds een grote rol. Tegelijk houdt ons onderwijs onvoldoende rekening met de nieuwe superdiversiteit.

Bronnen:

Dirk Geldof, “Superdiversiteit. Hoe migratie onze samenleving verandert", zie ook http://www.dirkgeldof.be

Zie ook Jan Blommaert: http://www.socialevraagstukken.nl/site/2011/10/27/superdiversiteit-maakt-integratiebeleid-irrelevant/#more-4516:

Welke maatregelen om structureel racisme aan te pakken?

In het manifest vragen we om een beleid tegen structureel racisme. Wat concreter vragen we aan de verschillende overheden in ons land:

- Dat ze op het vlak van tewerkstelling de achterstand van ‘allochtonen’ of ‘migranten’ op de arbeidsmarkt ongedaan maken door structurele, sociale maatregelen én een daadwerkelijk antidiscriminatiebeleid zoals bijvoorbeeld het koppelen van overheidscontracten aan een diversiteitsbeleid (met streefcijfers voor evenredige vertegenwoordiging)

- Dat ze op het vlak van onderwijs daadwerkelijk gelijke onderwijskansen garanderen voor iedereen, ongeacht de etnische afkomst of sociale status

- Dat ze op het vlak van wonen er zorg voor dragen dat iedereen, ongeacht afkomst, recht heeft op een betaalbare en gezonde huisvesting

- Dat ze middelen voorzien voor grootschalig wetenschappelijk onderzoek naar discriminatie in de verschillende sectoren van de samenleving en dit aanvullen met ad hoc controles via steekproeven (de zogenaamde praktijktesten).

Hand in Hand concentreerde zich de voorbije jaren op discriminatie op de arbeidsmarkt en vroeg een aantal heel concrete maatregelen. Neem een kijkje op http://www.jobdiscriminatie.be/eisenprogramma.

Eén van die eisen is momenteel actueel: Schep een juridisch kader dat toelaat om via praktijktesten een vermoeden van discriminatie hard te maken of uit te sluiten.

Bij praktijktesten laat men twee (of meer) acteurs voor dezelfde functie solliciteren. Deze acteurs presenteren zich op identieke wijze en met een vergelijkbaar profiel. Enkel de etnische afkomst is verschillend. Discriminatie wordt dan gemeten aan het aantal keren dat de allochtone kandidaat nadeliger werd behandeld dan de autochtone kandidaat.