De vraag is echter wie deze strijd voert. Zowel in het verleden als het heden. In deze campagne richtten wij onze blik voornamelijk op het verleden. Wie zijn de baankbre(e)k(st)ers waarvan wij vandaag in de voetsporen (trachten te) treden? Vanuit onze Belgische context vormt Lumumba hét dekoloniseringssymbool bij uitstek. Toch zijn er velen die samen met hem streden, verspreid over de hele wereld, waarvan het gedachtegoed niet verloren mag gaan. Met behulp van jullie stem zijn we tot een shortlist van acht personen gekomen, die vanaf nu samen met Lumumba de fakkel kunnen dragen van dekoloniseringssymbool. Samen vormen ze het nieuwe campagnebeeld (zie boven).
Rachel Corrie Vredesactiviste in Palestina
– VS/Palestina, 1979-2003
Het conflict Israël-Palestina, en vooral de dekolonisering van Palestina, blijft tot op vandaag een heikele kwestie. Dat bewustzijn hierover echter groeit, ook onder de bevolking in het westen, blijkt uit de vele stemmen die vredesactiviste Rachel Corrie kreeg in onze campagne. Rachel Corrie was een Amerikaanse vredesactiviste die samen met de Palestijnse bevolking vreedzaam protest voerde tegen de Israëlische bezetting. Toch kwam ze hierbij op een tragische manier om het leven, en werd ze zo het symbool van vele acties die ook vandaag nog steeds met hetzelfde doel worden gevoerd.
“Wat blijft er over voor deze mensen? Zeg het me als je iets kunt bedenken. Dat kan ik niet.”
Rosa Parks Burgerrechtenactiviste– VS, 1913-2005
De slavernij werd in vele delen van de wereld als snel opgevolgd door de rassensegregatie. Een nieuw systeem, geënt op dezelfde koloniale machtsverhoudingen en denkbeelden. De bevolking die hierdoor geviseerd werd, rebelleerde echter met daden van verzet. Rosa Parks werd bekend toen ze in 1955 weigerde haar plaats in het deel van de bus voor gekleurde mensen af te staan omdat het deel voor witte mensen volzet was. Deze actie was het vuurtje voor een busboycott die een jaar zou aanhouden in Montgomery, Alabama. Rosa Parks, haar acties en de busboycott werden belangrijke symbolen van de burgerrechtenbeweging en het verzet tegen raciale segregatie.
“Ik wil herinnerd worden als iemand die vrij wilde zijn … Zodat iedereen vrij zou zijn.”
Alice Seeley Harris Fotografe– VK, 1870-1970
‘Eén beeld zegt meer dan 1000 woorden’ is een spreekwoord dat Alice Seeley Harris als geen ander in de praktijk wist te brengen. De Engelse fotografe nam als zendelinge in Congo Vrijstaat foto’s van de wreedheden die werden begaan onder het regime van Leopold II. Haar foto’s haalden de stekker uit de propagandamachine van het regime en zorgden voor een groei in de internationale kritiek op de wanpraktijken die zich in Congo afspeelden. Met haar camera in de hand speelde Alice een cruciale rol in de gedwongen overdracht van Congo Vrijstaat aan de Belgische regering, en duwde dus mee de trein die uiteindelijk tot de Congolese onafhankelijkheid zou zorgen.
Marielle Franco Politica, feministe en mensenrechtenactiviste – Brazilië, 1979-2018
Politiegeweld is met de dood van George Floyd – en jammer genoeg vele anderen – en de Black Lives Matter protesten van afgelopen zomer (opnieuw) een hot topic. Dat het geen nieuw probleem is, noch een dat beperkt is tot bepaalde delen van de wereld, toont het levensverhaal van Marielle Franco. Als gemeenteraadslid in Rio de Janeiro voor de socialistische partij PSOL zette ze zich in tegen het optreden van de militaire politie in de favela’s – de sloppenwijken van Rio. Tijdens interventies werd namelijk buitensporig gebruik gemaakt van geweld tegen – voornamelijk zwarte – inwoners, met een achteruitgang van de algehele veiligheid tot gevolg. In haar kort maar krachtige politieke carrière streed Franco voor wetten en maatregelen tegen gendergeweld, de verbetering van lhbt-rechten en de handhaving van de rechten van favelabewoners.
Nelson Mandela Anti-apartheidsleider – Zuid-Afrika, 1918-2013
Waar Rosa Parks de vrouwelijke protagonist was in de strijd tegen rassensegregratie in de VS, neemt Nelson Mandela de mannelijke vertolking daarvan op voor de situatie in Zuid-Afrika. Sinds 1943 vocht hij als lid van het ANC (Afrikaanse Nationale Congres) tegen het apartheidsregime, wat hem uiteindelijke een veroordeling tot levenslange opsluiting zal opleveren. Na 27 jaar gevangenschap werd Nelson Mandela in 1990 onder internationale druk vrijgelaten, en kon hij alsnog deel uitmaken van de beëindiging van de apartheid. Bij de verkiezingen in 1994, waaraan nu alle etnische groepen van Zuid-Afrika mochten deelnemen, werd hij de eerste democratisch verkozen én zwarte president van Zuid-Afrika. In die functie richtte hij de waarheids- en verzoeningscommissie op om verzoening tussen de verschillende bevolkingsgroepen tot stand te brengen en schendingen van de mensenrechten in het verleden te onderzoeken. Onder andere de Nobelprijs voor de vrede, die hij reeds in 1993 mocht ontvangen voor zijn inspanningen, is een mooie ode aan het levenswerk van Mandela.
“Het lijkt altijd onmogelijk tot het is verwezenlijkt”
Malcolm X Militante zwarte leider & voorvechter van het panafrikanisme – VS, 1925-1965
Met een iets andere insteek – hij had een meer militante aanpak en ijverde zelf voor een vorm van segregatie – is ook Malcolm X een belangrijke figuur wanneer we het hebben over de verdediging van burgerrechten. Het zwarte nationalisme was Malcolm door zijn vader met de paplepel ingegeven, wat later aanleiding gaf tot zijn eigen aansluiten bij de Nation of Islam. Deze groepering stelt dat de meeste Afrikanen moslims waren voor ze gevangen werden genomen en naar Amerika gebracht. Ze pleiten voor een terugkeer naar hun gestolen erfgoed via bekering en een onafhankelijke zwarte staat. De X wijst op zijn eigen verloren Afrikaanse naam. In 1964 scheurde Malcolm zich af van NOI om zijn eigen organisatie Moslim Moskee, Inc. op te richten en legde hij zich meer toe op de soennitische traditie van de Islam. Dit moedige hem aan de hadj naar Mekka te maken, waar Malcolm in contact kwam met allerlei moslims. Deze ontmoetingen zorgden ervoor dat Malcolm X zijn pleidooi verschoof naar de eis voor een volwaardig Amerikaans burgerschap en raciale gelijkheid, dat hij niet langer enkel geldig zag voor Afro-Amerikanen. Tijdens het verkondigen van zijn boodschap, bij een speech op 21 februari 1965, liet Malcolm het leven door de kogels van drie schutters.
Steve Biko Anti-apartheidsactivist – Zuid-Afrika, 1946-1977
In Zuid-Afrika werd de strijd tegen raciale segregatie naast Nelson Mandela ook gestreden door Steve Biko. Centraal in zijn gedachtegoed is het zwart bewustzijn en de psychologische empowerment van zwarte burgers. Biko geloofde dat zwarten zich moesten ontdoen van elke notie van raciale inferioriteit en populariseerde de slogan Black is Beautiful. Dit werd de centrale pijler in de door hem opgerichte Zuid-Afrikaanse Studentenorganisatie (SASO) in 1968. Eens deze de campus was ontgroeid, stichtte hij de Black People’s Convention(BPC), een bredere zwarte politieke organisatie. Hoe luider zijn stem echter klonk, hoe meer hij als bedreiging werd beschouwd door de regering. Biko werd verbannen naar zijn thuisstad en werd allerlei beperkingen opgelegd. Hij zal uiteindelijke overlijden aan de verwondingen die hij opliep tijdens zijn arrestatie in 1977. Biko is daardoor een van de namen op de tragische lijst van zwarte mensen die ooit het leven werden ontnomen door politiegeweld.
“Het krachtigste wapen van de onderdrukker is de geest van de onderdrukten”
Muhammad Ali Sportman – VS, 1942-2016
Muhammad Ali kennen we vooral als bokslegende, hoewel hij ook past in dit rijtje van symbolen van verzet tegen racisme en discriminatie. Muhammad Ali werd geboren als Cassius Marcellus Clay Jr. maar raakte – net als Malcolm X – in de ban van het gedachtegoed van Nation of Islam. In 1964 nam hij daarom de naam Muhammad Ali aan, gegeven door zijn spirituele mentor, Elia Mohammed. Ongeacht deze onverwachte wending, bleef Ali het boksen wereldwijd domineren in de daaropvolgende jaren. Tot hij in 1967 weigert, onder verwijzing naar zijn geloofsovertuiging, in te gaan op het oproepingsbevel voor het Amerikaanse leger – dat op dat moment verwikkeld was in het hoogtepunt van de Vietnamoorlog. Deze weigering koste hem zijn kampioenstitel en een uitsluiting van elk kampioenschap voor de komende jaren, alsook een juridische veroordeling. Tijdens deze periode van schorsing manifesteerde Ali zich als politiek activist en pleitte hij voor de emancipatie van de Afro-Amerikanen en de stopzetting van de Vietnamoorlog. Zijn boodschap van zwarte trots en zwart verzet tegen witte overheersing liggen in het verlengde van de burgerrechtenbeweging.
Patrice Lumumba Onafhankelijkheidsleider & eerste minister van DRC – Congo, 1925-1961
In onze Belgische context is Lumumba het symbool van verzet tegen kolonisering geworden. Hij speelde namelijk een cruciale rol in de transformatie van Congo van een Belgische kolonie tot een onafhankelijke staat. Met de in 1958 opgerichte Congolese nationale beweging (MNC) was hij een van de trekkers van het onafhankelijkheidproces van Congo en werd dan ook eerste minister van de Democratische republiek Congo in 1960. Al snel werd hij echter met obstakels geconfronteerd, zoals een muiterij binnen het leger dat het begin van de Congolese crisis aankondigde. Lumumba vroeg hulp aan de VN en de VS om de Katangese separatisten, die gesteund werden door de Belgen, te helpen onderdrukken. Beiden weigerden echter structureel hulp te bieden dus richtte Lumumba zich tot de Sovjet-Unie, een actie die de spanning met zowel de VS en België alsook zijn eigen regering alleen maar meer onder druk zette. Na heel wat tumult werd Lumumba gevangengenomen en uiteindelijk geëxecuteerd in Katanga. De Belgische regering verontschuldigde zich in 2002 formeel voor haar rol in de moord.
